Heriotzari buruz gogoeta egitea edota mintzatzea ez da osasunarentzat kaltegarria eta ez du hori egiten duenaren bizitza laburtzen. Are gehiago, bizitzaren beraren etapa bat den horri buruz jardutea "askatzailea eta lagungarria" dela deritzote zainketa aringarrietan lan egiten duten bi herritarrek. Bai, egia da, esatea erraza da, eta, egitea, zailagoa. Gaitzagoa izanagatik, ez da ezinezkoa, Arrieskalletara bertaratu diren dozenaka herritarrekin partekatu dituzten bi ordu pasatxotan erakutsi dutenez. Horren adibide, hizlarien eta herritarren amaierako irribarreak eta gaiari buruz gehiagorekin eta gehiagotan aritzeko beharra eta gogoa, kontestua edozein izanda ere. Baita kuadrillako afarietan ere, zergatik ez.
Bi osasun langileek hartu dute hitza tertuliaren aurreneko zatian, euren eguneroko jardunean behin eta berriro entzuten dituzten zalantzen iturburu diren kontzeptuak esplikatzeko: sufrimendua, tematze terapeutikoa, egia jasangarria, zainketa aringarriak, tratamenduari uko egiteko eskubidea, duintasunez hiltzea, sedazioa, eutanasia (batez ere bi horiek nahasten dituzte pazienteek eta senideek)... Termino asko azaltzeko gai izanagatik, argi utzi dute biek zenbait galderaren erantzunak profesionalek beraiek ere ez dituztela eta "tentu handiz" ibili behar dutela informazioa kudeatzerako orduan.
Definizio eta azalpen teknikoagoetan murgildu aurretik, heriotzak azken hamarkadetan izan duten bilakaeraz gogoeta egin dute Elizegik eta Suberbiolak. "Gertuko eta ohiko gertakari bat izatetik tabu izatera igaro da eta jende askok ditu hiltzearekiko beldurrak, zalantzak... Gaur egun arazo gisa ulertzen dugu berez naturala eta bizitzaren parte den zerbait. Izan ere, izaki bizidun guztioi gertatuko zaigu egunen batean". Hori faktore ugarik eragin dutela aipatu dute eta medikuntzaren aurrerapenen eragina nabarmendu dute: "Edozein gaixotasun sendagarria dela pentsatzearen fantasiak eragin du egoera guztien aurka berdin jardutea eta hori ez da egokia. Egia da bizitzako une oso gogorra dela, baina normala ere badela ezin dugu ukatu".
Sedazioa eta eutanasia
Arestian aipatu bezala, kontzeptu ugaritaz jardun dira bi aditu eta arituak. Besteak beste, argi azaldu dute paziente bat sedatzea edo berari eutanasia aplikatzea ez direla gauza bera: "Aurreneko kasuan, pertsona lokartu egiten dugu, farmakoen bidez baretzea lortu ez dugun sufrimendu hori senti ez dezan; bigarrengoan ere saihestu egiten dugu oinaze hori, baina heriotza probokatuta". Azken praktika horrek "heriotza ona" esan nahi duela zehaztu dute eta 2021ean legeztatu zutela Espainiar Estatuan. "18 urtetik gorako pertsonek eska dezakete eta euren kabuz erabakitzeko gaitasuna izan behar dute. Halaber, inork ezin du prozesu bat hasi beste pertsona baten izenean; bakoitzak egin behar du berea". Pertsona batek eskaera egiten duenetik berme batzordeak onartu ala ez erabakitzen duen arte sei aste igaro ohi dira. Baimena jasotzen badu, eskatzaileak bi hilabete ditu eguna eta tokia adierazteko; epe hori pasata, tramitea berritu egin behar du, ez iraungitzeko.
Heriotzari buruz aurrez gogoeta egin eta etorkizunera begira nahi dutenaz hausnartzearen garrantzian asko sakondu dute Elizegik eta Suberbiolak. Bakoitzak nahi duena eta nahi ez duena garbi zehazteko tresnaren berri eman diete bertaratutakoei, ABD Aurretiazko Borondateen Dokumentuaz. "Idatzi egin behar duzue, eta, ondoren, erregistratu. Adin nagusikoak diren hiru lekuko eraman ditzakezue [familiarekiko lotura bigarren gradukoa baino baxuagoa dutenak izan behar dute], edo, bestela, notario batekin, testigu lana ere egiten du". Egin ondoren, erregistratu egin behar dute, Donostian. "Azken urteetan eztanda egin du gaiak eta itxarote zerrenda urtebetekoa edo gehiagokoa izan daiteke osasuntsu dagoen pertsona batentzat; kasu larrienak lehenesten dituzte".
Arrieskalletan landutakoaz, gako batzuk
Heriotzaren bueltako kontzeptu ugari izan dituzte hizpide Elizegik eta Suberbiolak:
- Zainketa aringarriak: "Gaixotasun sendaezin bat duen pazientearen oinazea arintzea da helburua, ahal dugun alor guztietan".
- Egia jasangarria: "Legez, eritasun bati buruzko informazioa jasotzea gaixo dagoenari dagokio. Ikasi behar dugu denok zer den egia jasangarria, azalpenak ezin zaizkielako berdin eman pertsona guztiei: batzuek nahiago dute tantaka-tantaka, beste batzuek 'trago handiagotan'...".
- Tematze terapeutikoa: "Hobetzera egingo ez duen egoera baten aurrean, batez ere langileok tematzen garenean pazienteari onurarik ekarriko ez dizkion neurriak aplikatzen".
- Ahalegin terapeutikoa mugatzea: "Pazienteari on egiten dioten neurriak aplikatzen jarraitzea eta hori lortzen ez dutenak kentzea".
- Tratamenduari uko egitea: "Pazienteak eskubide osoa du tratamendu bati ezetz esateko".
- Sedazioa: "Tresna bat da medikamentu bidez baretu ezin dugun oinazea apaltzeko, pazientea lokartuta".
- Eutanasia: "Sedazioarekin bezala, pazientearen oinazea baretuko dugu, baina bere heriotza probokatuta".
- Aurretiazko borondateak: "Hausnartu eta idatziz jaso beharrekoa: norberarentzat zer den bizi kalitatea".
