Axut! eta Artedrama konpainiek Hondamendia antzezlana ondu dute, elkarlanean. Hilaren 28an egingo dute obraren emanaldia Manuel Lekuona Kultur Etxean, 20:00etan. Sarrerek 6 euro balio dute eta kultur etxeko leihatilan nahiz Kutxabank Sarrerak atalean eros daitezke.
Ikus-entzuleek oholtza gainean ikusiko duten antzezlanaren mamia Harkaitz Cano idazleak (Lasarte-Oria, 1975) idatzi du. Berarekin hitz egin dugu Hondamendia-ri buruz.
Noiz jaso zenuen 'Hondamendia'-ren testua idazteko enkargua?
Obraren zuzendariarengandik, Ximun Fuchs-engandik, duela bi urte eta erdi inguru, pandemiako itxialdiaren ondorentxoan.
Zer jorratzen du antzezlanak?
Ximunek argi zuen Zaldibarko zabortegian 2020ko otsailean gertatu zen erauntsiak izan behar zuela gai nagusia, baina aldi berean pandemiak ere presente egon behar zuela, denboran gertatu zen bezala, kronologikoki.
Nolakoa izan zen sortze prozesua?
Solasaldi dezente izan nituen Ximunekin: nolabaiteko elkarlan bat abiatu genuen eta bion artean erabaki genituen pertsonaiak, hogei baino gehiago, hari nagusiak ere bai... Egia esan, zalantzak nituen, lan bakar batean jorratzeko gehiegi ez ote ziren izango bi gaiak. Hamabi kapituluko telesail bat sortzeko adinakoa izan zitekeen! Aurrera egitea erabaki eta lehen bertsio bat sortu nuen. Gero, hori praktikan jartzen hasi ginen, eszena batzuk oholtza gainera eramaten, Axut! eta Artedramako aktoreen egonaldietan; lau egin zituzten. Intentsoa eta intentsiboa izan da prozesu hori. Ez nintzen egonaldi guztietako saio denetan izan, baina bai topaketa horietako bakoitzean, 2-3 egunez. Funtzionatzen zuenaren arabera berridatzi nuen testua eta aktoreen beraien inprobisazioetatik ere hartu nituen gauzak.
"Egia esan, zalantzak nituen, lan bakar batean jorratzeko gehiegi ez ote ziren izango bi gaiak. Hamabi kapituluko telesai bat sortzeko adinakoa izan zitekeen!"
Horrez gain, dokumentazio lana egin genuen, batez ere Zaldibarren jazotakoari zegokionez: inguruko jendearekin hitz egin genuen, komunikabideek argitaratu zutena irakurri eta jaso... Nahiz eta pertsonaiek eramango duten kontakizunaren pisua, antzezlanak orduan gertatu zenaren oinarri bat izatea nahi genuen.
Aipatu duzunez, hogei pertsonaia baino gehiago azaltzen dira kontakizunean. Nolakoak dira?
Argitu behar da fikziozkoak direla denak; profil desberdinetakoak izatea adostu genuen. Aktore bakoitzak 2-3 rol antzezten ditu, bi nagusi samarrak eta sekundarioren bat. Beste batzuk are txikiagoak dira.
Irrati kazetari bat dago (Maite Larburu), adibidez; dantzari bat (Eneko Gil); enpresari garrantzitsu bat esfera politikoan oso ongi kokatua dagoena, Garmendia izenekoa; zabortegiko langileak eta haien familiak ere bai noski; eta bi politikari, lagunak direnak, Gasteizen bat, Eusko Jaurlaritzan, eta bere herrian bestea, bertako zinegotzi lanetan. Garrantzitsuenak horiek dira. Horiez gain, Ander Lipus aktoreak ospitalean dagoen kazetari erretiratu baten papera egiten du.
Zer sentituko dute ikus-entzuleek obra ikustean?
Pertsonaien istorioa ikustean, ikus-entzuleek sentituko dute kontakizuna bera gainera etorriko zaiela, itogarria da batzuetan, garai hori bezala. Dena den, pronostiko guztien aurka, badaude argi zirrikitu dezente, umore arrastoak: txokoan zaudenean, paretaren kontra harrapatuta, autodefentsa moduan ateratzen den umore surrealista edo beltza. Zenbaitetan, kanpotik begiratuta, egoera bera izango da absurdoa.
"Pronostiko guztien aurka, badaude argi zirrikitu dezente, umore arrastoak"
Ezagutuko dute pandemian gertatutakoa, itxialdia; bere burua islatuta ikusiko dute horretan guztian. Zaldibarrekoa ere berri samarra denez, identifikatuko dituzte hil ziren bi langileekin gertatutakoa adibidez, nahiz eta pertsonaien izenak aldatu ditugun. Behargin horien familiekin ere hitz egin genuen, oso kontuan izan ditugu.
'Hondamendia'-ren sinopsia irakurtzean, arreta deitu didan esaldi bat irakurri dut: "Zaborra batzuetan metafora bat da". Zerena?
Zaratarekin gertatzen den gauza bera, zaborrarekin ere bai: norberak egiten duena ez da zarata, bizilagunak egiten du hori. Norberak, gehienez, hotsa egiten du: hitz egin, abestu... Bada, zaborrarekin ere berdin, erantzukizuna beti da besteena. Obra honetan badago hori ere, ardurari buruzko hausnarketa bat: zerbait latza gertatu da eta inork ez du bere gain hartu nahi.
Zaborra hitza erabiltzen dugu beste gauza batzuei buruz hitz egiteko. Antzezlanean, esaterako, telezaborra izan daitekeen programa bat azaltzen da. Zaborraren geruza desberdinak ikusiko dituzte ikus-entzuleek. Beste hausnarketa bat: zer gertatzen da, esaterako, gu hil ostean gorpuak erre eta geratzen diren errautsekin? Erraustegiek halakoak isurtzen dituzte atmosferara, bai, eta gureekin zer? Sakratua zen zerbait da, baina ez al da zaborra? Horrelako gogoetak ere sartu ditugu.
"Obra honetan badago hori ere, ardurari buruzko hausnarketa bat: zerbait latza gertatu da eta inork ez du bere gain hartu nahi"
Erraustegia aipatu duzula, Lasarte-Oriatik gertu dago Zubietakoa. Hondamendia ikustera joateko motibo bat izan daiteke hori herritarrentzat?
Obra honekin gertatzen ari zaigun gauza politenetako bat hori da, lekuan-lekuan oihartzun desberdinak sortzen ari dela. Imajinatu zer gertatu zen Eibarrera joan ginenean, Zaldibarretik gertu dago. Zirrara eta sentimendu izugarriak eragin zituen. Arrazoi duzu, Lasarte-Oriara ere sentsibilitate berezi horretatik helduko da lana eta pasarte batzuk gehiago sentituko dituzte ikus-entzuleek.
Iazko urrian estreinatu zenuten obra, Luhuson (Lapurdi). Zer-nolako harrera izan du?
Axut! eta Artedrama konpainiek publiko oso leiala lortu dute urteetan zehar. Honen aurreko bi obrak, Amua eta Zaldi urdina, oso estimatuak izan ziren, eta Hondamendia ere hala izaten ari da. Erritmo oso bizia du, bi gai nagusi lantzen ditu baina pertsonaia, une, informazio eta elementu asko daude. Aktoreentzat oso-oso obra exigentea da, pertsonaiaz aldatu behar dutelako ia uneoro. Ikus-entzuleei, berriz, halako itolarri bat eragiten die, bilatua izan dena. Erdi txantxetan, Ximuni eta antzezleei esaten diet iragarki bat prestatu behar dutela: 'Hondamendia, bi aldiz ikusi beharko duzu'. Hainbeste gauza biltzen ditu, behin ikusita den-dena antzematea ezinezkoa dela: pertsona bakoitzak hari jakin bati helduko dio, pertsonaia bat gustatuko zaio besteak baino gehiago, eta abar.
Lasarte-Orian estreinakoz ikusten dutenek, beraz, hobe lukete beste nonbait berrikustea?
Erdi txantxetan esaten diet iragarkiarena, baina egia da hori, liburu bat berriz irakurtzean ere gauza bera gertatzen da. Gehiago erreparatzen diezu beste xehetasun batzuei, lehenengo aldian somatu ez zenituen horiei.
Sorkuntza prozesura itzulita, zerk erakartzen zaitu antzerkigintzatik?
Asko gustatzen zait antzerkigintza, batez ere, eramaten nauelako nire kasa idatziko ez nituzkeen gauzak idaztera. Elkarlan bat da, eta ez da topikoa hori esatea. Elkarrekin bidea egitearen eta negoziazio etengabe zein luze baten emaitza da, nekagarria, baina poz asko ematen duena. Badirudi idazleak bakarrik egon behar duela beti, bere gauzatxoak idazten eta bere obsesioetan murgilduta, eta niri besteenak ere partekatzea gustatzen zait: sinesten dut hori eginez nireen zati bat utzi eta haienak hartuko ditudala.
Telesail bat egiteko adina material zenutela esan duzu. Komeriak izan dituzue obra 85 minututara mugatzeko?
Hasierako bertsioa luzeagoa zen, 25-30 minutu gehiagokoa; trinkotu egin behar izan dugu. Oso gustura geratu naiz emaitzarekin. Hala ere, beti izaten duzu galera txikien sentipena, testua moztu behar izanagatik, baina jabetzen zara konfiantza izan behar duzula beren ofizioa menperatzen duten aktoreengan, obraren erritmoari mesede egiten diola trinkotze horrek. Etorkizunean balizko antzezlanen bat idatzi beharko banu, beste era batera egingo nituzke zenbait gauza.
Zer, adibidez?
Oro har, literaturatik gatozenok fede gehiegi daukagu hitzengan, gure kontakizunak hitzekin eraikitzen ditugulako, hutsean. Eszenatokian, askotan, nahikoa da hasperen bat. Aktoreekin lan egiten hastean, ohartzen zara zenbat testu dagoen soberan. Nire buruari esaten diot 'askoz gutxiago idatziko dut hurrengoan', hori da desafioa, eta hala ere, ez dut lortzen (barreak).
Hori da antzerkian eta ikus-entzunezkoetan izaten dugun borroka: zeinen desberdina den irakurtzen duguna eta entzuten duguna, eta nola natural irakurtzen duguna ez dugun natural entzuten. Ia-ia bi hizkuntza desberdin dira. Kosta egiten zait belarri literariotik urrundu eta belarri performatibo bat lantzea.
Argitaratu berri duzu 'Pozaren erdia' poema liburua eta 'Ni ez naiz Mikel Laboa' album ilustratuan parte hartu duzu. Zer gehiago duzu eskuartean?
Azken hilabeteak karpetak ixtekoak izan diren bezala, lan ugari bukatu eta aurkeztu ditugulako, berri batzuk irekitzekoaren fasean nago orain. Momentu oso polita da eta gustuko dut. Ez daukat gauza zehatz gehiegirik horizontean. Poema liburu bat atera berri dut molde klasikoan, eta baditut beste hainbat olerki justu beste muturrean daudenak, anarkikoak eta libreak. Beharbada, horiek antolatuko ditut. Agian, broma bat egingo dut: Pozaren beste erdia deituko diot liburu horri (barreak).
"Azken hilabeteak karpetak ixtekoak izan diren bezala, lan ugari bukatu eta aurkeztu ditugulako, berri batzuk irekitzekoaren fasean nago orain"
